Trong quá trình dịch lại những câu chuyện của người tị nạn, tôi nhận ra rằng nỗi đau thường không vang lên thành tiếng, mà ẩn mình trong những chi tiết tưởng chừng nhỏ bé: số ngày trôi dạt trên biển, những bụng đói được lấp đầy bằng từng thìa hy vọng, những đứa trẻ chết vì đói. Những câu chuyện ấy khiến ta nghẹn lời — và đúng như vậy, chúng cần được ghi nhớ.

​

Nhưng cũng có những câu chuyện khác, ngắn hơn, ít lời hơn, mà vẫn nặng trĩu một nỗi đau không thể gọi tên. Có khi còn đau hơn.

​

Trong một lần chia sẻ, bác sĩ Sony Võ chỉ mô tả cuộc vượt biên của mình bằng hai chữ: “địa ngục nổi.” Không kể lại chi tiết. Không nhấn mạnh nỗi thống khổ. Nhưng trong hai chữ đó, một nửa số người trên con thuyền đã chết trước khi được cứu. Một nửa.

​

Hãy thử hình dung những ngày dài lê thê, những đêm đen đặc như mực, khi hy vọng dần cạn. Tiếng rên rỉ của người sắp lìa đời, sự im lặng đau đớn của người còn sống, mùi hôi thối của xác người trong cái nóng ngột ngạt. Lý trí từ từ sụp đổ dưới sức nặng của khát, đói và tuyệt vọng. Và rồi, họ sống sót — để đặt chân đến một vùng đất xa lạ, nơi không ai hiểu họ nói gì, nơi học vấn của họ không còn giá trị, nơi câu chuyện họ mang theo quá nặng để có thể thốt thành lời.

​

Chúng ta thường dùng từ “kiên cường” để nói về họ. Nhưng trong những câu chuyện này, điều cần hỏi là: cái giá của sự kiên cường ấy là gì?

​

Có bao nhiêu ngày họ thực sự được sống cho chính mình? Hay câu hỏi khó hơn: đã bao giờ họ được cho phép sống như thế chưa? Có bao nhiêu đêm họ dám mở lại vết thương, để nó rỉ máu, được lau rửa, rồi bắt đầu chữa lành?

Phần lớn là không. Phần lớn là không thể. Vì không còn thời gian. Họ phải nuôi con, tìm lại người thân, và dựng xây cuộc sống mới — nơi mà họ được kỳ vọng phải hòa nhập, phải biết ơn, và phải im lặng.

​

Chúng ta đã tôn vinh sức mạnh của họ suốt nhiều thập kỷ. Nhưng có lẽ, đã đến lúc cần tôn vinh cả sự im lặng của họ. Không phải vì họ không có câu chuyện để kể, mà bởi câu chuyện ấy quá lớn, quá nặng, không thể dễ dàng đưa ra ánh sáng.

​

Vì không phải mọi vết thương đều biết cất tiếng.

Có những nỗi đau chỉ âm thầm tồn tại — và tiếp tục chịu đựng.

 

While working to translate these refugee stories, I’ve learned that pain often arrives dressed in detail: the number of days adrift at sea, the mouths fed with spoonfuls of hope, the child lost to hunger. These stories grip us — as they should — and we remember them.

​

But there are other stories, told in far fewer words, that carry just as much — if not more — unspeakable weight.

Dr. Sony Vo once described his escape from Vietnam simply as a “floating hell.” No elaborate recounting. No spotlight on suffering. Yet in that hell, half the passengers on his boat died before rescue came. Half.

​

Imagine the days and nights of fading hope — the cries of the dying, the silent mourning of the living, the unbearable stench of decay. The slow unraveling of reason in the face of thirst, hunger, madness. And then, imagine surviving that — only to arrive in a land where no one speaks your language, where your education is dismissed, where your story is too heavy to translate.

​

Resilience is the word we so often use. But in these stories, we must ask: at what cost?

​

How many days did these survivors truly live for themselves? Or the harder question: were they ever given permission to? How many nights did they dare to reopen their wounds, let them bleed, clean them, begin to heal?

​

Most did not. Most could not. There was no time. There were children to raise. Families to reunite. A new life to build — in a country that expected them to assimilate, to be grateful, to stay quiet.

​

We have celebrated their strength for decades. But maybe now, it is time to honor their silence. To see it not as an absence of story, but as the shadow of one too enormous to carry into the light.

​

Because not all trauma speaks.

Some of it merely endures.

​

Khuê Lam

​